Ses Kartları

Ses Kartları
Bilgisayar hoparlöründen çıkan basit sistem sesleri de
ses kartları yardımıyla yükseltilebilir. Ses kartlarının harici
hoparlörleri bulunmaktadir. Ses kartlari, genel olarak 8 ve 16
bitlik olabilmektedir. Bunlara, Sound Blaster ve Sound
Blaster16 örnek verilebilir. 32 ve 64 bitlik ses kartlari da bulunmaktadir. Her alanda
oldugu gibi bu alanda da çesitli standartlar vardir. Ses kartı Sound Blaster ise hiçbir
uyum problemi çikarmadan kullanilabilir. Hemen hemen tüm bilgisayar programlari
Sound Blaster'i desteklemektedir. Sound Blaster'dan sonra gelen ses karti standardı
ise Adlib'dir.
Ses kartları, bilgisayarların birkaç ses çıktısı verebilen özel ses birimleri haline
gelmiştir. Ayrıca bir mikrofon ya da bir müzik aygıtından girilecek sesler bilgisayar
üzerine işlenebilir. Çıkış güçleri ortalama 3-5 Watt arasındadır.
147
BİLGİSAYAR DONANIMI
Gelişmiş ses kartları yardımı ile bilgisayara sesle kumanda etme olanağı da
ortaya çıkmaktadır. Sound Blaster16 Pro ile gelen bir yazılım yardımı ile Windows
ortamında tüm komutlar sesli olarak verilebilir. Ancak bir sesin tanımlanması kolay
değildir. Örneğin bir komutun uygulanması için, komutu veren kişinin çok farklı
şekillerde o komutu tekrar etmesi gerekmektedir.
Ses kartları, gelişen oyunlar ve Windows’un sunduğu olanaklar ile birlikte bir
bilgisayar için vazgeçilmez olmaktadır. Ses kartları ile birlikte video / grafik
uygulamalarının gelişmesi ile çoklu ortam (multimedya) kavramı doğmuştur.
Çoklu ortam metin, ses, grafik ve videonun bir arada kullanılmasıdır. Çoklu
ortam, yakın vadede bir bilgisayar için vazgeçilmez bir standart halini almaktadır.
Wave Table...
Zaman içerisinde özellikle oyunların gelişmesiyle yerini Wavetable Synthesis'e
bıraktı. Wavetable, FM'in tersine ses yaratmak içim modülatörler
kullanmıyor bunun yerine enstrümanların gerçek seslerinin kaydedilmiş
örneklerini kullanıyor. ISA veri yolunu kullanan ses kartları bu örnekleri
(samples) kendi ROM'larında saklarken, PCI yuvasını kullananlar sistem
RAM’ının belli kısmını bu saklama işlemi için istiyorlar. Bu örneklemelerin
boyutları ne denli büyük olursa elde edilecek ses de o denli kaliteli
olacaktır. ISA kartların önemli dezavantajlarından biri de bellek sorunu.
PCI Veriyolu Kullanımı
ISA'nın yerine PCI kullanılmasının önemli sebeplerinden biri
olarak PCI ses kartlarının Wavetable için sistem belleğini
kullanmasıdır. Nedeni bant genişliğidir. ISA veri yolu teorik
olarak maksimum 8 Mbps (Mbps : Mega Byte Per Second -
saniyede 8 Mb) veri aktarabilirken bu rakam PCI'da 132
Mbps'a yükseliyor. Doğal olarak ISA'nın 16 kanal sınırı da
ortadan kalkmış oluyor. Bugünün 32 hatta 64 kanal
kullanabilen uygulamaları göz önüne alındığında PCI veri
yolunu kullanan ses kartlarının farklılığı da ortaya çıkmış
oluyor.
DSP...
Kartın ses üreticisi aslında DSP (Digital Signal Processor), yani sayısal sinyal
işlemcisidir. DSP, gerekli notaları wavetable belleğin değişik bölgelerinden değişik
hızlarda okuyarak müziğin ya da sesin ortaya çıkmasını sağlar. DSP'nin işleme
gücüne göre aynı anda çalabileceği maksimum ses sayısı da kartın Polyphony'si
olarak tanımlanır. Ses kartlarının sonuna 32, 64 hatta 128 eklentiler kartın
polyphony'sidir. Örneğin SoundBlaster PCI 64 ses kartları, 64 bit veri işlemez, 64 sesi
aynı anda verebilme kapasitesinde bir kart olduğu ifade edilmek için sonuna 64
ibaresi eklenmiştir.
148
BİLGİSAYAR DONANIMI
MIDI...
MIDI (Musical Instrument Digital Interface) her ses
kartının vazgeçilemez bir öğesi, enstrümanların kendi aralarında
anlaşabilmelerini sağlayan bir standarttır. General MIDI kavramı.
MIDI ilk icat olduğunda müzisyenler ellerinde hangi MIDI
enstrüman varsa onunla bir takım arajmanlar yapıyordu, ancak iş
başka synthesiserda dinlemeye gelince aynı sesler
alınamıyordu. Çünkü her synth yapımcısı enstrümanlara kafasına göre program
numarası veriyordu, böylece orijinali piyano olarak kaydedilen bir ses, bir başka
synth'de sözgelimi klarnet olarak duyuluyordu. İşin uzmanları bunu da bir standarda
bağlayıp bir enstrüman haritası çıkardılar, adını da General MIDI koydular. Ses
kartının kalitesindeki önemli etkenlerden biri de işte bu General MIDI enstrümanlarını
orijinaline ne denli yakın çalabildiği.
Dijital Ses
CD-ROM'da müzik CD'leri çalabilmek için sürücünün arkasındaki analog line
çıkışından ses kartının üzerindeki line girişine bir bağlantı yapılır. Bağlantı analog
olduğundan dolayı dış dünya etkilerine, mesela PC'nizin güç kaynağı etkilerine
açıktır. Bu sebepten (anten gibi davranan bağlantı yüzünden) sinyal kaybı ya da
acayip sesler olasıdır. Dijital (sayısal) bağlantı kullandığınız takdirde ise dış etkilerden
etkilenmezsiniz, çünkü veriler sayısal ortamda akıp gitmektedir. Günümüzde özellikle
temiz kayıt isteyenlerin kullandığı dijital bağlantının en önemli öğesi SPDIF
çıkışı/girişidir.
Dolby Pro Logic (Analog, 4 Kanal) S/PDIF...
SPDIF'in açılımı Sony/Philips Digital Interface'dir. Philips ve Sony
tarafından geliştirilen bu arabirim ile CD player, DAT gibi
kaynaklardan sayısal veri aktarımı, kayıpsız yapılabilir. Bu
kayıpsız veri aktarımı sayesinde de özellikle DVD gibi dijital ses
barındıran medyalardan daha iyi sonuç alınabilir.
TAD
Kimi ses kartlarının üzerinde bulunabilen TAD girişi, Telephone Answering Device
açılımına sahip telefon cevaplama aygıtıdır. Yani telefon çaldığı an hemen cevap
verilir ve siz hoparlörlerden duyduğunuz sese mikrofondan cevap verirsiniz. Ancak bu
işlem için telefonun ses kartına bağlandığını düşünmeyin. Telefon hattı
bilgisayarlarda sadece modemlere bağlanabilir ki telefon çaldığında modem
üzerinden ses kartına analog bir ses akışı olur ve konuşmanızı gerçekleştirir. Voice
özellikli dahili modemlerin çoğunda bu bağlantıyı gerçekleştirebilir.
AUX...
Yine ses kartlarında bulunan bir giriştir. Passthrough demek doğru, çünkü
kendisi üzerinden MPEG, TV ya da radyo kartlarının sesi iletilebiliyor. Mesela bir
radyo kartınız var. Radyo kartınızı açtığınızda radyo kartı çalışacak ve ses çıkışından
149
BİLGİSAYAR DONANIMI Kaya
ses vermeye başlayacaktır. Ses, radyo kartının çıkışından çift yönlü analog bir
ses kablosuyla, ses kartının AUX girişine bağlanarak elde edilir. Ses kartın gelen
sesler direk olarak çıkışa yönlendirilir. Radyo kartlarına ilişkin ses ayarları Windows
ortamındaki ses denetiminden yapılır. Bu ayarlar ise doğrudan ses kartına etki
edeceğinden radyodan gelen sese de etki etmiş olacaksınız. Sonuç bir çok ses
kontrolü dışarıdan bağlantılarla ses kartına verilmiştir.
3 Boyutlu Ses Ve İlgili Teknolojiler...
Gerçek dünyada sadece iki kulakla 3 boyutlu duyabiliyor, 2 ya da daha çok
adet hoparlör ile ya da bir kulaklık ile de aynı etkiyi almak mümkündür. 3D sesi ortaya
koyabilmenin Stereo Expansion, Virtual Surround ve Positional 3D Audio şeklinde 3
farklı yöntemi vardır.
Dolby 5.1 (Digital, 6 Kanal)
Ses Kartlarında Kullanılan API`ler...
3D ses API'si aslında sadece 3D sesi size iletmek
isteyen programcının kullandığı ve sesin 3 boyutlu uzayda
hangi konumdan ve hangi şiddette geleceğini ses kartına
söylemesine yarayan komutlar topluluğudur. Günümüzde
DS3D'nin nasıl kullanılacağı konusunda belirleyici bir kriter
olarak karşımıza DirectSound3D, A3D, EAX, Q3D ve Sensaura
API'leri çıkmaktadır.
Ses Kartının Kalitesini Belirleyen Kriterler...
a) Ses kalitesi : Her kart DVD ve müzik CD'si ile denenmeli. Bununla beraber
çıkışını aldığınız sistemin de çok temiz ses vermesi gerekir. DVD ile
yapacağınız testlerle; DVD sayısal veri ile işlediği için kartın hızını ve sistem
üzerine olan etkisini bulunur. Kartın hışırtıya yol açıp açmadığını ise veri
olmadan da ses veren müzik CD’leri ile anlaşılabilir.
b) DAC : Sayısal/Analog çevirim kabiliyetini görmek için MP3 parçalar dinleyin.
Böylelikle, dijital ortamdan analog'a dönüştürmede sorun olup olmadığını
gözlemlenir.
c) MIDI : Kaliteli kartlarda söz konusu MIDI bağlantı noktası Joystick portundan
değil de kendine özel bir porttan yapılır.
d) 3D Audio : Kullanacağınız yazılım doğrultusunda kartınızı alın. 3D bir kart
aldım ama hiçbir etkisini hissetmedim diyor iseniz; önce ses sisteminize,
hoparlörlerinize bakın. Bazı kartlar 4+1 bazıları da 5+1 hoparlör seti
gerektirebilirler.
BİLGİSAYAR DONANIMI
e) Software Bundle : Ürünler ile gelen yazılımların adet ve kullanılabilirliğine
bakın. Mesela bir müzik seti programı olabilir. Veya DVD filminden gelen
sayısal verileri çözmede kullanılan yazılımların kalitesi her şeyi etkileyebilir.
CPU Kullanımı : İşlemciyi olabildiğince az kullanan bir ses kartı seçilmelidir.
Aksi halde işlemci veri işlerken görüntü veya seslerde takılmalar
oluşabilir.